Zowel op het gebied van kernwapens als klimaat is de wereld er volgens het Forum van Veiligheidsexperts slechter aan toe dan in voorgaande jaren. Zij hebben hun ‘doomsday-clock’ uit 1947 dan ook op woensdag 21 januari 2015 verzet van vijf minuten voor twaalf naar drie minuten voor twaalf. ‘De leiders hebben gefaald, al ver voor de huidige crisis’ aldus het forum. Door dit forum, rondtoerende boekenschrijvers als Naomi Klein en Thomas Piketty en actievoerende acteurs (De Verleiders) en journalisten (Joris Luijendijk), kunnen we de afgrond langzaam op ons af zien komen.
Intussen lijken wij mensen en organisaties weinig echt anders te doen, om te voorkomen dat we met z’n allen in de afgrond flikkeren. Als lemmingen gelijk, trekken we verder en gooien ons zelf de diepte in, een vermijdelijke dood tegemoet. Waarom keren we niet om? Wat hebben we los te laten en aan te nemen om wel de omkeer te kunnen maken?
Dit artikel verscheen als blog in het e-zine Tijdschrift voor Organisatie en Ontwikkeling (TvOO).
Economische kijk op leven
Rijk de afgrond in
De oorzaak van deze massale beweging richting afgrond is onze overgave aan de economische kijk op leven en ‘de weg, de waarheid en het leven’ die het kapitalisme biedt. Het is dit systeem, waar organisaties en bedrijven onderdeel van zijn, dat ons rechtstreeks naar de klimaatverandering en dus de afgrond leidt, aldus Naomi Klein, Canadees wetenschapper en schrijver.
Systeemovertuigingen
Als we gaan –daar hebben we ons al enigszins bij neer gelegd- dan wel zo rijk mogelijk want, zo hebben we geleerd: ‘winst maken moet’, ‘hoe rijker hoe beter’, ‘rijkdom brengt status’, ‘geld maakt gelukkig’, ‘alleen winnen telt’, ‘als ik het maar goed heb’, ‘consumentisme is een leuke vrijetijdsbesteding’, ‘greed is good’, ‘meer is beter’, ‘weggooien mag’ en ‘verspillen is niet erg’.
Winnaar
Organiseren en ondernemen is in dit economische levensperspectief intussen een onschuldig lijkend gezelschapsspel met als doel: winnen, door de meeste winst te behalen. Prijs voor de winnaar: eretitel ‘Beste Kapitalist’ en wereldmacht.
Holland op z’n winst
De Nederlander Hans de Boer, voorzitter van ondernemingsorganisatie VNO-NCW, maakt in het gezelschapsspel ‘Kapitalisme’ een goede kans voor de prijs van beste kapitalist met zijn briljante plan om Nederland als een onderneming te zien, en het merk ‘The Netherlands’ in de wereld te zetten door het als royaal land te positioneren, en de boodschap uit te dragen dat als er ergens ellende is, Nederland er als eerste bij is om noodhulp te verlenen. De Boer laat zien dat hij het credo ‘economie boven alles’ echt heel goed begrepen heeft.
Middel als doel.
Minpuntje van het plan Boer: wat doe je als er even nergens nood aan de man is, of nood zich net niet voordoet op een moment dat het marketingtechnisch gezien goed uitkomt? Dan zullen we het noodlot waarschijnlijk een handje moeten helpen, bijvoorbeeld door het zelf te creëren of te verzwijgen. Want let wel: het doel is winst, niet de hulpverlening zelf!
Old style
Terwijl in de hele wereld sociale en maatschappelijke bewegingen gaande zijn om de verhouding tussen organisatiedoel en -middel weer op orde te brengen naar de oorspronkelijke bedoeling van georganiseerdheid is het old style ondernemen ‘winst heiligt de middelen’, nog life and kicking blijkens plan Boer.
Vast in het spel
Loslaten
Wat maakt dat we liever dood gaan, dan het economisch perspectief op ons leven te verbreden, en het organiseren van ons bestaan te verduurzamen? ‘Niet omdat we niet geïnteresseerd zijn in het behoud van mens en planeet’ volgens de Canadese Naomi Klein, tijdens haar Nederlandse boekpresentatie This changes everything; Capitalism versus the climate, ‘maar omdat we de economische grondslagen van het kapitalisme niet willen los laten. Daardoor zullen we eerder de aarde vernietigen dan het kapitalistisch systeem herzien.
De geldschepping
Op de vraag waarom we het kapitalistisch systeem maar niet loslaten, geven de acteurs van De Verleiders tijdens de voorstelling Door de bank genomen, een verrassend antwoord: we leven in een systeem van geldschepping door rente, waarin de geldbedragen nog werkelijk verdiend moeten worden. Alle geld is dus ‘schuld’ en daarom moeten we steeds weer meer verdienen om de virtuele groei van geld bij te houden. Conclusie: we gaan er uiteindelijk aan, doordat we proberen onze schuld in te lossen, die we al bij geboorte hebben!
Verlos ons van onze schuld
We zouden volgens hen echter ook ‘gewoon’ het systeem kunnen loslaten. Hoe? Door alle rente en bestaande schulden te schrappen. Begin met een schone lei volgens het Chigacoplan uit 1934 en teken de petitie voor een burgerinitiatief om de huidige politiek te dwingen en te laten voelen dat er in principale naar het huidige geldschepsysteem gekeken moet worden voor een duurzame wereld.
Omkering
Volgende leiders
Het zijn niet de huidige leiders zelf die als eersten een route van de afgrond af lijken te vinden. Het zijn alle anderen onder aanvoering van rondtrekkende onderzoekers, schrijvers, theatermakers, kunstenaars en actievoerders met de gedeelde boodschap: ‘Leiders, keer terug! Van persoonlijk gewin door organisatiegewin, naar het inzetten van oorspronkelijke energie en kracht om te dienen en waarde toe te voegen’.
Leiderschapsinkeer
Het inzetten van een omkering vraagt een verandering in denken van ‘hebben’, ‘nemen’ en ‘winst maken’, naar ‘geven’, ‘dienen’ en ‘waarde toevoegen’. Terug naar wat organisaties in wezen zijn, namelijk – in de woorden van Herman Wijffels: maatschappelijke organismen, waarin maar één vraag geldt: ‘Wat is de toegevoegde waarde van ieder van ons en van organisaties aan onze samenleving?’. Het gaat om het besef dat zakendoen geen onschuldig spel is, maar een verantwoordelijkheid in zich draagt voor het geheel.
Individu in het systeem
‘In je eentje kun je geen systeem veranderen; er is een sociale beweging nodig’ volgens Klein, die zij dan ook zelf initieert middels haar boekpresentaties over de hele wereld. Interessant is de vraag wat je als individu wel kunt doen om in een bestaand systeem, met vaststaande procedures en vormen, in omlijnde organisaties met gewoontes en patronen, het anders te doen dan je deed? Hoe kun je het systeem keren waar je onderdeel van bent en wellicht zelfs leiding aan geeft?
‘In je eentje kun je geen systeem veranderen; er is een sociale beweging nodig’ volgens Klein, die zij dan ook zelf initieert middels haar boekpresentaties over de hele wereld. Interessant is de vraag wat je als individu wel kunt doen om in een bestaand systeem, met vaststaande procedures en vormen, in omlijnde organisaties met gewoontes en patronen, het anders te doen dan je deed? Hoe kun je het systeem keren waar je onderdeel van bent en wellicht zelfs leiding aan geeft?
Startvraag
Stel jezelf steeds de vraag in welke situatie je je bevindt en hoe je hierin kunt dienen in plaats van winnen. De vraag hoe je kunt dienen, biedt de opening om bewust te zijn en het ‘juiste’ te kiezen om te doen, in plaats van het automatisme van je ego te volgen. Elke bewuste handeling heeft een positief effect op meerdere niveaus: individueel, organisatorisch en maatschappelijk. Dit vraagt op zoek te gaan naar je persoonlijke leertaak in de organisatie.
7 handreikingen voor leiders in de lemmingentrek
Hieronder 7 handreikingen voor leiders in de lemmingentrek.
Ga naar binnen!
1- Breng regelmatig een bezoek aan jezelf: de weg naar binnen creëert systemisch gezien een beweging van buiten. Niet door activisme maar door zelfverwerkelijking. Een minuscule innerlijke beweging, heeft een enorme uiterlijke impact en veranderingen tot gevolg.
2- Boor de wijsheid van je mens-zijn aan: ervaar je eigen binnenruimte. Het toelaten en ervaren van wat zich van binnen aandient, zet een grote, duurzame (want van de eigen menselijke maat) dynamiek in gang.
3- Laat je raken: ervaar je kwetsbaarheid als mens, in plaats van je onkwetsbaarheid als functionaris. Je kwetsbaar tonen, brengt openheid, in plaats van vernauwing, en ruimte om oorspronkelijk, geïnspireerd en menselijk te handelen. Werk je kwetsbaarheid niet weg maar omarm deze en daarmee de menselijke maat die nodig is voor duurzaam organiseren.
Ga eens naar buiten!
4- Kijk verder dan je neus lang is en creëer ruimte om het anders te zien en te doen: neem af en toe afstand van de organisatie. Zie dat er buiten het organisatiesysteem een grotere werkelijkheid is, waar de organisatie onderdeel van is. Bezie het systeem waarin je werkt van buitenaf, en vraag je af: waar draagt dit geheel aan bij? Wat is het doel van het bestaan van deze organisatie? Wil ik hier onderdeel van zijn, een bijdrage aan leveren, welke en waarom? Klopt dit voor mij? Doe ik hieraan mee en hoe? Wat is mijn motivatie?
Ga op zoek naar je plek , en die van de organisatie
5- Vind je plek, in het midden tussen je binnen- en buitenwereld: leer als leider tegelijkertijd te ontvangen en te bepalen. In de verbinding tussen binnen en buiten is de menselijke maat.
6- Vind de plek van de organisatie, tussen organisatie en samenleving in: leer als leider te leiden en te volgen, geheel en onderdeel te zijn, de kleine en de grote te zijn.
7- Vertraag en neem waar in plaats van zo snel mogelijk te handelen. In deze waarneming kun je kiezen wat te doen in plaats van automatisch te handelen.
Kortom: laat je mens-zijn spreken en kijk eens om je heen!
‘Een stapje opzij, een stapje van niks is genoeg en heel de wereld oogt anders. Een mens moet in het leven zijn eigen coulissen verplaatsen’. Uit Vaslav van Arhur Japin.
Dit blog verscheen in het e-zine Tijschrift voor Organisatie en Ontwikkeling (TvOO), namens het platform Duurzaam Nieuw Organiseren waar Edith Lindhout als blogger aan verbonden is.
Duurzaam Nieuw Organiseren is een online hr-broedplaats voor iedereen die vindt dat procedures en systemen ondersteunend moeten zijn en de bedoeling van de organisatie juist leidend.
Duurzaam Nieuw Organiseren is een online hr-broedplaats voor iedereen die vindt dat procedures en systemen ondersteunend moeten zijn en de bedoeling van de organisatie juist leidend.
Edith Lindhout is leiderschap- en organisatiecoach en richt zich op de ontwikkeling van de kracht van leiderschap in samenwerking en organiseren.